Jezioro Bełdany (Beldahnsee), którego nazwa jest pochodzenia staropruskiego, stanowi południowy akwen najdłuższej w Polsce rynny jeziorowej, obejmującej poza tym Jezioro Ryńskie, Tałty i Jezioro Mikołajskie.

Bełdany mają powierzchnię 9,44 km², przy długości 12,4 km i szerokości 2,4 km – 200 m, co nadaje im wygląd koryta rzecznego. Jak przystało na typowe jezioro rynnowe Bełdany są głębokie, a najgłębsza toń osiąga 46 m i znajduje się na wysokości Kamienia. Brzegi tego wąskiego i długiego jeziora porastają w większości lasy Puszczy Piskiej, zaś dawne miejsca spławiania pni drzewnych, zwane bindugami, stanowią obecnie leśne pola namiotowe i przystanie.

Najbardziej znane bindugi na Bełdanach to: Flosek, Słoneczna, Siekierniak, Tarasowa i Niska. Na jeziorze znajduje się pięć wysp z których tylko dwie mają nazwy: Wyspa Mysia i Wyspa Piaseczna. Na wschodnim brzegu jeziora położone są dwie wsie: Wierzba i Piaski, natomiast na zachodnim brzegu znajdują się wsie: Bartłowo, Kamień i Wygryny. Wszystkie te puszczańskie wioski zostały założone w XIX wieku przez rosyjskich starowierców, zwanych też filiponami, którzy nie zaakceptowali reformy prawosławia w Rosji i zostali zmuszeni do emigracji. Cały akwen jeziora Bełdany znajduje się w obrębie Mazurskiego Parku Krajobrazowego.

Umowna granica między Jeziorem Mikołajskim i Bełdanami przebiega między Popielskim Rogiem na wschodzie, a leśną bindugą Stanik na zachodnim brzegu. Zlokalizowane są tutaj dwie bezimienne wyspy, które znacznie zwężają koryto jeziora.

Żeglując tędy trzeba bardzo uważać, bowiem latem jest tutaj ogromny ruch, zaś na wysokości Wierzby oba brzegi łączy też kursujący w godzinnych odstępach prom samochodowy. Jest to obecnie jedyny czynny prom na Wielkich Jeziorach Mazurskich.

W Wierzbie znajduje się obszerny port jachtowy oraz Ośrodek Pracy Twórczej Polskiej Akademii Nauk. Od Wierzby w kierunku południowym jezioro ciągnie się wąskim korytem w litej ścianie lasu. Na wschodni brzeg wychodzą często koniki polskie, krewni tarpanów, które żyją tu w stanie dzikim na ogrodzonym obszarze leśnym, należącym do stacji doświadczalnej PAN w Popielnie.

Zdarza się, że podchodzą do biwakujących żeglarzy i domagają się chleba – są przeważnie łagodne, ale trzeba zachować ostrożność, bo to jednak dzikie zwierzęta. Wąski korytarz jeziorny wiedzie na południe do położonej na zachodnim brzegu miejscowości Bartłowo, gdzie znajduje się jeden z oryginalniejszych obiektów turystycznych na Mazurach – „Galindia”, nawiązująca swoją nazwą, architekturą, wystrojem i proponowanymi atrakcjami do pruskiego ludu Galindów, zamieszkujących we wczesnym średniowieczu te tereny.

Poniżej Bartłowa jezioro znacznie się poszerza, tworząc po zachodniej stronie owalną Zatokę Iznocką. Do owej zatoki uchodzi „królowa mazurskich rzek” – Krutynia.

Od południa Zatokę Iznocką zamyka półwysep Gąsior. Nieco dalej na zachodnim brzegu znajduje się ośrodek PTTK Kamień, gdzie zlokalizowana jest również przystań statków Żeglugi Mazurskiej. Jezioro znów się tutaj znacznie zwęża. Za wybrzuszeniem Kamieńskiego Rogu, przy zachodnim brzegu zlokalizowana jest Wyspa Mysia.

Wąska cieśnina pomiędzy wyspą i brzegiem jest niezwykle malownicza i zawsze można tutaj spotkać wiele jachtów, których załogi plażują w tym zacisznym miejscu, bądź zażywają kąpieli. Po kolejnym, znacznym przewężeniu w okolicy Jaśkowego Rogu (zachodni brzeg) Bełdany znów się rozstępują, aby osiągnąć 2,5-kilometrową kulminację swojej szerokości. Po zachodniej stronie jeziora, za bezimienną wyspą otwiera się szeroka przestrzeń Zatoki Wygryńskiej z licznymi przystaniami, pensjonatami i ośrodkami turystycznymi w osadzie Wygryny.

W wybrzuszeniu wschodniego brzegu, w obrębie dawnej wsi Piaski, znajdują się też liczne przystanie jachtowe – w tym słynna „Korektywa Piaski” oraz Wioska Rowerowa.

Poniżej Piasków koryto jeziora dzieli na pół Wyspa Piaseczna, po czym Bełdany znów się znacznie zwężają, aż kiszkowatą zatoczką po wschodniej stronie docierają do śluzy w Guziance. Pierwotna, jednokomorowa śluza, wybudowana w 1879 r., niweluje około dwumetrową różnicę poziomów wody pomiędzy jeziorem Bełdany, a jeziorem Guzianka Mała i Wielka. Jej komora ma długość 44 m i szerokość (światło wrót) 7,5 m.

W 2019 r. prześluzowano tutaj około 15 tysięcy jednostek, co było rekordem śluzowań na ogólnopolską skalę. W związku z panującym tu latem tłokiem w 2020 r. wybudowano i oddano do użytku dłuższą o 6 metrów komorę śluzy Guzianka II, która przejęła większość ruchu jachtowego. Na dojściu do wrót śluzy Guzianka I, na skarpie po prawej stronie, zlokalizowana jest zabytkowa budowla fortyfikacyjna – zbudowana w 1900 r. trójkondygnacyjna wieża karabinów maszynowych, należąca do systemu obronnego tzw. Pozycji Jezior Mazurskich (Masurische Seenstellung). Jest to betonowa konstrukcja o wysokości 9,5 m, grubości ścian 1,5 m i trzech kondygnacjach przedzielonych 20-centymetrowymi sklepieniami (górna platforma, obwiedziona krenelażem, ma grubość 50 cm). Obsadę wieży stanowiło 30 żołnierzy uzbrojonych w 4 ciężkie karabiny maszynowe oraz standardową broń piechoty.

Przy skarpie u wrót śluzy w Guziance kończy się jezioro Bełdany. Jest to jedno z najpiękniejszych jezior na Mazurach, ale też latem niemiłosiernie zatłoczone. Pływając po nim trzeba bardzo uważać, gdyż prócz letniego tłoku charakteryzuje się też bardzo zmiennymi wiatrami, szczególnie przy swoich rozszerzeniach, gdzie wiatr potrafi się nagle „zakręcić”. Jezioro Bełdany regularnie przemierzają statki Żeglugi Mazurskiej, realizujące rejsy pasażerskie na trasie Mikołajki – Ruciane-Nida – Mikołajki. Zatrzymują się też na przystani w Kamieniu.